Normale rouw versus abnormale rouw

---

Land van Rouw

Wat zijn verlieservaringen? Je hebt kleine en grote verliezen. Wat zijn normale reacties op rouw? Wat zijn rouwtaken? Wat zijn vormen van gecompliceerde rouw? Ouders van gehandicapte- en chronisch zieke kinderen hebben hun eigen rouwweg te gaan. Als verlies er mag zijn, kan er ook iets veranderen.

Verschillende soorten verlieservaringen

• Verlies door de dood
• Verlies door scheiding
• Verlies van gezondheid en lichaamsfuncties
• Verlies van lidmaatschap die belangrijk is, denk aan: lid van gezin bijvoorbeeld adoptie of uithuisplaatsing van een kind of een ouder die uitvalt door bijvoorbeeld ziekte of gevangenisstraf  Of lid van een groep zoals je collega’s bij ontslag
• Verlies van verwachtingen/doelen denk aan: het krijgen van een chronisch ziek of gehandicapt kind
• Verlies van betekenisvolle materie, denk aan: een dierbaar voorwerp bij diefstal, je huis bij brand of natuurramp, verlies van werk of een faillissement 

Normale menselijke reacties op slecht nieuws zijn in te delen in vijf fasen:

1. Ontkenning: als eerste reactie op het besef van het hebben van een gehandicapt kind maar ook op latere momenten in het opgroeiproces. Ontkenning verloopt in golven, het komt en het gaat. Op het ene moment is de ontkenning zichtbaar, op het andere moment niet. Bij de ene persoon wordt ontkend, bij de andere niet. De wisselingen in de ontkenning zijn opvallend. Ontkenning doet zich voor bij de ouders, bij familieleden en soms ook bij verpleegkundigen, artsen, hulpverleners. Ontkenning is bij ouders (soms) een gezonde reactie. Men heeft het recht op weten, maar ook het recht op niet weten. Ontkenning biedt mogelijkheden tot hoop en geeft tijdelijk spanningsvermindering. Maar ontkenning impliceert ook dat (soms) relevante informatie de ouder niet bereikt. Ontkenning kan men beter niet actief doorbreken, noch stimuleren. Belangrijk is het om goed naar de ouders te luisteren en relevante gevoelens te reflecteren en daar op in te spelen.
2. Woede: opstand, boosheid, kwaadheid, afgunst, vijandigheid, agressie. De handicap is onbegrijpelijk, oneerlijk, onrechtvaardig. “Waarom moet juist mij dit overkomen? De agressie kan zich richten op alles en iedereen. Verpleegkundigen, artsen, specialisten, maar ook de familie kunnen het ontgelden. Wellicht is de geuite woede een noodkreet, een schreeuw om hulp. Woede is ook een manier om de situatie weer onder controle te krijgen. De ouder kan het idee krijgen door kwaad te worden, anderen in zijn/ haar macht te krijgen en te controleren. De illusie is hoe meer controle, hoe minder stress, zodat woede, als een vorm van ‘coping’, ook spanningsreductie met zich meebrengt. Voor omstaanders is het omgaan met woede vaak niet eenvoudig. De ouder wordt ‘lastig’ genoemd. Toch is goed luisteren en toestaan om de boosheid te uiten, de beste strategie. Door goed te luisteren en de boosheid serieus te nemen, kan men betere afspraken met de ouder maken en de ouder beter gaan bejegenen. Proberen de ouder te begrijpen en de boosheid te begrijpen is beter dan zelf boos worden en zelf niet meer luisteren, hoe moeilijk dat ook is.
3. Marchanderen: een poging tot onderhandelen om het noodlot te ontlopen en het onvermijdelijke uit te stellen. Beloftes, voornemens, afspraken. Zo worden ‘afspraken’ met het Opperwezen gemaakt. Zo ziet men dat mensen opeens gezonder gaan leven, teneinde de epilepsie of andere ziekte te kunnen genezen of te kunnen stoppen. Deze fase duurt vaak kort en is soms voor omstanders niet goed zichtbaar.
4. Sombere gevoelens: en treuren over het verlies. De bewustwording van de symptomen van het naderend einde neemt toe. Verdriet, treuren en soms ‘echte’ depressie. Veel verlies wordt duidelijk. Verlies van zelfstandigheid, verlies van zelfrespect, verlies van lichaamsfuncties, verlies van emotionele banden met familie, vrienden, verlies van werk en vrije tijdsbesteding. Een deel van de depressie is een reactie op alle reeds geleden verlies; een ander deel van de depressie is een anticipatie op het verlies dat gaat komen. Aandachtig luisteren en tijd en aandacht hebben voor het verdriet is een goede benadering. Bevestigen wat nog resteert, kan helpen. Dat betekent niet dat krampachtig geprobeerd moet worden om steeds de zonnige zijde van het leven te zien, of te zeggen dat anderen er nog veel slechter aan toe zijn. Men kan het beste steun bieden, bij de ouder gaan zitten, luisteren, en reageren op de gevoelens en wat er gebeurt en zal gebeuren. Gedeelde smart is vaak halve smart.
5. Aanvaarding: ook dit is een stemmingswisseling, die komt en gaat. Het is een rustige afronding van het leven en van bepaalde relaties. Het is moeilijk om afscheid te nemen en het is moeilijk om te zien dat een ouder afscheid heeft genomen, vooral voor de familie. Aanvaarding is niet één toestand die men bereikt heeft en waarin men blijft. Aanvaarding verloopt, evenals de ontkenning, in golven, en is een toestand waarbij de ouder noch depressief en noch opstandig is over zijn lot.

Deze vijf fasen zijn geen fasen waarbij men perse van fase 1 naar fase 2 naar fase 3, enzovoorts gaat. Er zit wel een logische volgorde in deze fasen. Ouders kunnen fasen overslaan, kunnen terug gaan naar een eerdere fase, kunnen langere tijd in een fase blijven vastzitten en hoeven niet perse de laatste fase van aanvaarding te hebben bereikt. Ook kunnen ouders reacties vertonen die in twee verschillende fasen tegelijk kunnen worden ingedeeld.

Na een verlieservaring ontstaat rouw en dan…

Geleden verlies moet worden verwerkt. Een rouwende moet rouwarbeid verrichten. Dat wil zeggen: een rouwende moet bezig zijn met het verlies, zal zichzelf moeten confronteren met de realiteit van het overlijden of verlieservaring en de gevoelens hierover moeten worden geuit. Door het verwerken en het doorwerken van het verlies kan de nabestaande loskomen van de overledene of verlieservaring, kan men nieuwe banden aangaan. Door het echt vast te pakken bijvoorbeeld middels een ritueel kun je het ook weer laten. Dit is een duaal proces van vastpakken en loslaten wat niet overgaat. Je hebt de verlieservaring te integreren in je leven.

Verwerking betekent niet dat er geen verdrietige, angstige of boze emoties meer zijn in verband met het overlijden van de overledene. Na vele jaren voelt men nog het verdriet, de pijn en andere emoties die horen bij een geslaagd rouwproces. Vergeten doet men ook nooit. Op sommige momenten zoals de sterfdag, de verjaardag, de dag van het ongeluk of diagnose zal die herinnering sterker zijn.

Rouwenden hebben een viertal taken te verrichten die na het verlies noodzakelijk zijn. De taken zijn:

1. De realiteit van het verlies aanvaarden. Het besef dat wat was er niet meer is zal moeten doordringen. Men weet dat bijvoorbeeld de dierbare is overleden. Op andere momenten weet men dat niet, men voelt de overledene nog, men praat nog met de overledene. Verstand en gevoel gaan niet parallel. Je weet dat het overlijden of verlieservaring heeft plaatsgevonden, maar je voelt het (even) niet. Tussen het aanvaarden van het verlies en het ontkennen van het verlies (vergelijkbaar met de processen van herbeleven en vermijden) bestaat een zeker spanningsveld.
2. De pijn en het verdriet doorleven. Bij verwerken hoort het voelen van de pijn en het verdriet. Pijn, angst, boosheid en verdriet kunnen worden ontkend, kunnen worden weggestopt en vermeden. Maar men moet deze pijn en verdriet persé doorleven. Ook deze rouwtaak is ‘verplicht’, wil men met succes van integreren kunnen spreken
3. Zich aanpassen aan een nieuw leven waarin de verlieservaring geïntegreerd is. Het gaat om veranderingen in de relaties, veranderingen in het dagelijks leven, veranderingen in het beeld dat men van zichzelf (zonder het gezonde kind bijvoorbeeld) heeft.
4. Bij bijvoorbeeld verlieservaring door de dood, de overledene emotioneel een plaats geven en de draad van het leven weer oppakken. De banden met de overledene blijven bestaan, maar op een speciale manier en de aard van de relatie verandert.

Vormen van gecompliceerde rouw

Na een verlieservaring ontstaat rouw. De fasen van het rouwproces zijn eigenlijk identiek aan de fasen van het stervensproces, althans soms is de gelijkenis opvallend. Rouwreacties zijn normale, menselijke emotionele reacties. Normale rouwreacties zijn reacties op de dood van een dierbare; en deze normale menselijke reacties komen overeen met de logische verwachtingen die men heeft over dat soort rouwreacties. Toch zijn er vormen van abnormale rouwreacties, ofwel gecompliceerde rouw.

• Ontkende rouw De emoties en gedachten die met het verlies te maken hebben, worden sterk onderdrukt. Bijvoorbeeld het overlijden van de dierbare is bijna altijd extreem beangstigend voor de nabestaande.
• Chronische rouw Ook wel verlengde rouw genoemd, impliceert dat de rouwreacties ook na langere tijd niet verminderen in intensiteit, men blijft huilen, somber, angstig, verdrietig en boos.
• Getraumatiseerde rouw Ook wel onverwachte rouw genoemd. De nabestaande komt er niet aan toe om het geleden verlies te verwerken en wordt steeds overweldigd door de traumatische herinneringen aan de omstandigheden rond het overlijden. Er is zoveel angst en paniek dat men aan rouwen niet toekomt.
• Uitgestelde rouw De eerste tijd zijn er geen reacties. Een poos later komen de rouwreacties naar buiten. Over de termijn waarbinnen de reacties niet zichtbaar zouden zijn, is men het niet eens; dat kan verschillen van weken tot maanden.
• Gesomatiseerde rouw De emotionele reactie blijft uit en vele lichamelijke klachten worden geuit. Soms vertonen die klachten overeenkomsten met de doodsoorzaak van de overledene.
• Systeem geblokkeerde rouw Op jongere leeftijd een dierbare verliezen, betekent vaak dat een systeem, een gezin, een verlies lijdt. Er zijn niet alleen persoonlijke gevolgen, maar ook gevolgen voor het systeem.

Gemeenschappelijk aan de therapeutische benadering is dat de vermijdingsreacties worden aangepakt. Daarbij kun je denken aan:

• vermijding van de realiteit van het verlies;
• vermijding van gevoelens;
• vermijding van bepaalde situaties of voorwerpen;
• vermijding van praten over het geleden verlies.

In mijn praktijk bij HartVerstand ontmoet ik je graag als je je herkent in vermijdingsgedrag op geleden verlies. Samen lopen we een stukje door het land van rouw. Op jouw tempo en met mijn kennis van gecompliceerde rouw, trauma en vroege verlieservaringen gaan we op weg naar heelheid en integratie. Ik help je graag bij het acceptatieproces, het omgaan met stress, het afstemmen met je partner, het behouden van een goede werk-gezinsbalans. Voor een leven in je kracht en jouw unieke kwaliteiten.